کراتین و ریزش مو در بدنسازان: تصادف یا رابطه علت و معلولی؟

در بسیاری از انجمن‌های بدنسازی و شبکه‌های اجتماعی، افرادی وجود دارند که ادعا می‌کنند پس از شروع مصرف کراتین متوجه نازک شدن یا ریزش موهایشان شده‌اند. اما باید توجه داشت که تشخیص دقیق علت ریزش مو کار ساده‌ای نیست و عوامل بسیار متنوعی در آن دخیل هستند. استرس تمرینی شدید، تغییرات هورمونی، کمبودهای تغذیه‌ای، ژنتیک، اختلالات تیروئیدی و حتی خواب ناکافی می‌توانند نقش داشته باشند.

در اکثر این موارد، افراد بدون بررسی آزمایشگاهی یا پزشکی، مصرف کراتین را مقصر می‌دانند. در حالی که بسیاری از این گزارش‌های فردی (anecdotal) بر اساس همزمانی اتفاقات هستند، نه رابطه علت و معلولی اثبات‌شده.

مکانیسم بیولوژیکی احتمالی: نقش DHT در فولیکول مو

هورمون DHT با اتصال به گیرنده‌های آندروژنی در فولیکول مو، باعث کوتاه‌تر شدن چرخه رشد مو و در نهایت نازک شدن و ریزش آن می‌شود. این فرآیند بیشتر در نواحی خاصی مانند شقیقه‌ها، فرق سر و پیشانی مردان اتفاق می‌افتد.

مصرف کراتین اگر واقعاً باعث افزایش DHT شود (که هنوز اثبات نشده)، می‌تواند این روند را در افراد مستعد تسریع کند. اما مقدار این افزایش در تنها یک مطالعه ثبت شده و در سایر مطالعات مشاهده نشده است. حتی در آن مطالعه هم هیچ نشانه‌ای از ریزش مو در شرکت‌کنندگان گزارش نشده بود.

بررسی منابع تغذیه‌ای دیگر DHT

اگر قرار باشد کراتین به خاطر احتمال افزایش DHT زیر سؤال برود، باید بسیاری از غذاهای پروتئینی دیگر مانند گوشت قرمز، تخم‌مرغ یا ماهی هم در لیست خطر قرار بگیرند. چرا که این مواد نیز از منابع اصلی اسیدهای آمینه هستند که در سنتز کراتین طبیعی نقش دارند.

با این حال، در مورد مصرف رژیمی گوشت یا سایر منابع طبیعی کراتین، هیچ نگرانی‌ای از بابت ریزش مو مطرح نشده است. بنابراین، منطقی نیست که مکمل کراتین به تنهایی هدف چنین ادعایی قرار گیرد.

آیا کراتین بر سطح تستوسترون تأثیر می‌گذارد؟

یکی از فرضیات شایع این است که کراتین باعث افزایش تستوسترون شده و به تبع آن، DHT نیز افزایش می‌یابد. اما چندین مطالعه معتبر نشان داده‌اند که کراتین سطح تستوسترون سرم را به شکل معناداری تغییر نمی‌دهد.

به عنوان مثال، در مطالعه‌ای منتشر شده در مجله Clinical Journal of Sports Medicine، ورزشکارانی که به مدت ۱۰ هفته از کراتین استفاده کردند، هیچ تغییری در تستوسترون آزاد یا کل نشان ندادند.

ریزش مو با کراتین یا هم‌زمان با تمرین سنگین؟

یکی دیگر از نکاتی که باید در نظر گرفت این است که مصرف کراتین اغلب با شروع برنامه‌های تمرینی شدیدتر، افزایش کالری، مصرف مکمل‌های دیگر و استرس بدنی همراه است. همه این عوامل می‌توانند چرخه رشد مو را دچار اختلال کنند.

به عنوان مثال، تمرینات بسیار سنگین بدون استراحت کافی ممکن است منجر به افزایش کورتیزول (هورمون استرس) شود که یکی از عوامل شناخته‌شده در ریزش موی موقتی است. بنابراین، تفکیک اثر واقعی کراتین از سایر فاکتورها، به بررسی دقیق نیاز دارد.

پاسخ بدن‌ها متفاوت است

بدن انسان‌ها پاسخ‌های متفاوتی به مکمل‌ها می‌دهد. برخی افراد ممکن است به دلایل ژنتیکی حساسیت بیشتری به نوسانات DHT داشته باشند، در حالی که دیگران بدون کوچک‌ترین تغییری در وضعیت موی خود، سال‌ها از کراتین استفاده می‌کنند.

این تفاوت فردی در پاسخ به عوامل محیطی و تغذیه‌ای در پزشکی بسیار رایج است و فقط با آزمایش ژنتیکی می‌توان به درستی تعیین کرد که چه کسی مستعد آلوپسی آندروژنیک است.

آیا زنان هم باید نگران باشند؟

تا اینجا بیشتر بر مردان تمرکز کرده‌ایم، اما بسیاری از بانوان نیز از کراتین استفاده می‌کنند. خوشبختانه در مورد زنان، شواهد حتی کمتر است و تا به حال هیچ گزارشی مبنی بر ارتباط میان مصرف کراتین و ریزش مو در زنان منتشر نشده است.

از آن‌جایی که میزان تستوسترون و DHT در زنان به مراتب کمتر از مردان است، احتمال بروز اثر منفی کراتین بر رشد مو در آن‌ها بسیار ناچیز به نظر می‌رسد.

نکاتی برای کاربران حساس یا محتاط

• در صورت نگرانی، می‌توانید به‌طور منظم سطح DHT خود را با آزمایش خون بررسی کنید.
• از مصرف ترکیبی مکمل‌های هورمونی با کراتین اجتناب کنید.
• رژیم غذایی خود را متعادل نگه دارید و از مصرف بیش از حد پروتئین خودداری کنید.
• از شامپوهای ضد DHT استفاده کنید اگر سابقه ریزش موی ژنتیکی دارید.
• نکته مهم‌تر: استرس را مدیریت کنید. استرس خود یکی از عوامل قوی ریزش موست.

جمع‌بندی نهایی

با توجه به شواهد موجود، هیچ دلیل علمی قوی‌ای وجود ندارد که مصرف کراتین به طور مستقیم باعث ریزش مو شود. تنها یک مطالعه افزایش DHT را نشان داده و هیچ یک از مطالعات بالینی دیگر این یافته را تأیید نکرده‌اند. گزارش‌های شخصی ممکن است بیشتر ناشی از هم‌زمانی عوامل مختلف باشد تا ارتباط علمی و واقعی.

بنابراین اگر فردی سالم هستید و سابقه ژنتیکی ریزش مو ندارید، به احتمال زیاد می‌توانید با اطمینان خاطر از کراتین استفاده کنید. در عین حال، اگر ریزش مو را تجربه می‌کنید، ابتدا با پزشک مشورت کرده و علت را به صورت تخصصی بررسی کنید.